In Japan is een manga een stripboek. In kanji (traditioneel Japans schrift) wordt manga als volgt weergegeven: 漫画. Dit kan in het Frans letterlijk vertaald worden als bande dessinée. De etymologie van het woord is complex. Op de archipel kan het woord manga namelijk letterlijk vertaald worden als schets of onvoltooide tekeningen.
Door deze term te ontleden, kunnen we de betekenis ervan beter begrijpen. Het is samengesteld uit “Man” (漫) wat vermakelijk, doelloos of overdreven betekent. Het tweede deel van het woord “Ga” (画) kan vertaald worden als tekening, schilderij of elke getekende afbeelding. Manga betekent dus schets van fantasie of vrije tekening.
In het Westen duidt het woord manga alle werken aan die de Japanse knowhow respecteren. De neiging bestaat om vele werken uit andere landen of culturen ten onrechte gelijk te stellen met mangakunst. Tegenwoordig is de overgrote meerderheid van de hedendaagse werken geïnspireerd op creaties van het einde van de 19e eeuw.
Deze literaire stijl, eigen aan de Japanse archipel, heeft echter zijn wortels lang geleden. Een terugblik op een wereldwijd geworden fenomeen: de kunst van de Japanse manga.
De evolutie van de manga
Emaki (絵巻) of Emakimono (絵巻物) is een systeem van horizontale vertellingen geïnspireerd op Chinese verhalende rollen.
Kalligrafische teksten en schilderijen werden gecombineerd tot een verhaal, dat werd ontdekt naarmate de rol vorderde. Sommige geleerden associëren de oorsprong van manga ook met Choju-Giga (鳥獣戯画), wat letterlijk vertaald kan worden als karikatuur van wilde dieren of eenvoudigweg karikatuur van dieren.
In tegenstelling tot de sociale satires van Jean de La Fontaine in Frankrijk, hebben de Choju-giga geen tekst. Het zijn slechts pentekeningen. Het belangrijkste in dit soort werk zijn dus de tekeningen, want het grootste deel van het verhaal wordt door hen geleverd. Deze voorrang voor beelden is tegenwoordig een van de belangrijkste kenmerken van de mangakunst.
Iets later, in de Edo-periode, stonden twee literaire stromingen tegenover elkaar. Er ontstonden twee hoofdtypen boeken: boeken om te lezen en boeken om naar te kijken. De Japanse prenten uit die tijd werden inderdaad gebruikt om literaire werken te illustreren en te sublimeren.
Deze machtsverhouding werd echter omgekeerd, en met de geleidelijke verdwijning van alle vormen van tekst verschenen kijkboeken. Geleidelijk aan heeft de prentstijl wortel geschoten in de Japanse kunst en een eigen plaats ingenomen in artistieke creaties. Vaak gegroepeerd onder de naam Ukiyo-e (浮世絵), zal deze Japanse kunststroming, typisch voor de Edo-periode, een bron van inspiratie zijn voor alle Japanse auteurs en hedendaagse kunstenaars.
Het is bovendien onvermijdelijk om over Japanse prentkunst te spreken zonder de voorloper van de meest voorkomende vorm van Ukiyo-e (landschapsprenten) te noemen. Inderdaad, Katsushika Hokusai (1760-1849) gaf zijn naam aan een zeer beroemde manga: de Hokusai manga. Het is een schetsboek, dat een onberekenbaar aantal groteske tekeningen, karikaturen van allerlei aard en onvoltooide tekeningen verzamelt, dat hij tussen 1814 en 1834 publiceerde, voornamelijk in de stad Nagoya.
Tijdens de Meiji-revolutie, vanaf ongeveer 1868, stelde Japan zich open voor de wereld. Talrijke maatschappelijke omwentelingen vonden plaats en veranderden de archipel ingrijpend. Met de openstelling van Japan voor buitenlandse handel werden veel uitvindingen in het land ingevoerd. De fiets bijvoorbeeld was een onbekende uitvinding in het land en werd in die tijd gedemocratiseerd.
Traditionele kleding en stijlen werden geleidelijk verlaten om plaats te maken voor een verwesterde kledingstijl. Kimono’s en hakama’s werden veranderd in kostuums. Ook het traditionele Japanse knotje werd verlaten ten gunste van meer westerse kapsels. Veel westerlingen arriveerden in Japan met de technologieën en kennis van die tijd.
We zijn dus getuige van een cultuurschok die de archipel zal veranderen. Deze ingrijpende veranderingen hadden ook een impact op de kunstwereld, en bijgevolg op de mangakunst. Tekeningen die gewoonlijk in een artistieke of literaire context werden gebruikt, kwamen in de schijnwerpers te staan en begonnen te worden gebruikt in de journalistieke wereld.
De papieren pers trok steeds meer Japanners aan en in 1874 ontstond de krant “shinbun nishikie”. Het was deze krant die voor het eerst Japanse prenten opnam in haar publicaties. Met de komst van de papierpers verschenen in het Land van de Rijzende Zon veel satirische kranten, voornamelijk geïmporteerd uit Groot-Brittannië. Kinderen van de Japanse aristocratie studeerden in Groot-Brittannië of de VS en brachten deze karikatuurpraktijk met zich mee toen ze terugkeerden naar Japan.
Franse en Britse expats zoals Georges Ferdinand Bigot en Charles Wirgman hebben de mangakunst sterk beïnvloed. Hun creaties, voornamelijk karikaturen, worden nog steeds onderwezen en gebruikt als voorbeelden om de kunst van het overbrengen van emoties met behulp van schetsen aan te leren. Manga heeft zijn wortels in de karikatuurkunst.
Maar zoals u misschien al geraden heeft, zijn deze karikaturen sterk gepolitiseerd, wat de verschillende Japanse regeringen niet bevalt. Gedurende al die jaren is de mangakunst gebaseerd op deze invloeden tussen satires, perstekeningen en karikaturen. Het was na de Tweede Wereldoorlog dat deze kunstvorm de betekenis en functie kreeg die ze vandaag heeft, namelijk amusement. Na de Tweede Wereldoorlog werd een groot deel van Japan bezet door het Amerikaanse leger. Na de Tweede Wereldoorlog werd een groot deel van het land bezet door het Amerikaanse leger. De VS brachten idealen mee, bepaalde culinaire gebruiken en vooral hun cultuur, zoals strips. Het stripverhaal, of de kunst van het stripverhaal zoals sommige specialisten het graag noemen, was in de gekke jaren zeer aanwezig in de VS en ontwikkelde zich sterk voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog.
De strijd tegen de Duitse onderdrukker en meer in het algemeen tegen dissidente regimes was een van de uitgangspunten voor deze beweging. Naast de invloed van strips werd deze generatie auteurs grotendeels geïnspireerd door de bezetting. Jeeps, B29’s en een volledig verwoeste stad waren hun dagelijks leven. En het was precies op dit moment dat de geschiedenis van de Japanse manga voorgoed werd gerevolutioneerd. Geïnspireerd door de beroemde Walter Elias Disney, veranderde Osamu Tezuka de geschiedenis van deze kunst.
Inderdaad, het was Osamu die beweging introduceerde in Japanse strips. Met behulp van streken of onomatopeeën onderstreepte hij de acties of bewegingen van de verschillende protagonisten. Hij gebruikte regelmatig hoekveranderingen in zijn werken, waarbij hij verschillende kadervlakken afwisselde naar het voorbeeld van de film.
Deze revolutionaire technieken veranderden deze kunstvorm radicaal en braken met de theatraliteit van de ensceneringen uit die tijd. De personages werden heel vaak ten voeten uit afgebeeld en bevroren in het midden van het beeld. Daarom werd deze man in zijn geboorteland tot legende verheven. In 1947 verscheen “Shin-Takarajima” (新宝島), die het begin van de moderne manga markeert.
Osamu Tezuka, een echte pionier van het manga genre
In 1963, na de revolutionaire schetsen, tekeningen en werken, wijdde Osamu Tezuka zich aan het maken van geanimeerde manga, inclusief de creatie van een zeer beroemd personage, Astro-Boy. Dit betekende een ander belangrijk keerpunt in de geschiedenis van de Japanse manga. Deze strip overschreed grenzen en werd beroemd over de hele wereld.
In Frankrijk fascineren de avonturen van deze kleine robot, zeer vertederend, vele kinderen. Vandaag hangt het succes van een manga grotendeels af van zijn geanimeerde versie, die werd voorgesteld door de enige echte Osamu Tezuka. Deze man, een echte pionier, zette de mangawereld op zijn kop, zelfs na zijn dood. Tijdens zijn leven doorbrak deze auteur voor de zoveelste keer de codes van deze kunstvorm door nieuwe – tot dan toe zeer kinderlijke – genres te verkennen en nieuwe uit te vinden.
Tegenwoordig zijn er manga’s voor jonge mannen (Shonen) en voor jonge vrouwen (Shojo). Maar ook werken voor volwassen mannen (Seinen) of vrouwen (josei). Er zijn ook werken voor homoseksuelen (Yaoi voor mannen of Yuri voor vrouwen). Er zijn zelfs pornografische manga die Hentai worden genoemd.
Het is belangrijk erop te wijzen dat de relatie tot geweld, genderstereotypen en seks niet dezelfde is als in het Westen. De democratisering van de manga is een belangrijk fenomeen in Japan. Het is een kunstvorm die aanwezig is in alle lagen van de Japanse samenleving.
Tekenfilms, in de Otaku-wereld gewoon “anime” genoemd, spelen een bepalende rol in de popularisering van manga. Tegenwoordig zijn kinderen en tieners veel ontvankelijker voor audio-visuals dan voor het papieren formaat.
Wanneer een verhaal, personages of scenario ons bevalt, kunnen we niet wachten om het op het kleine of grote scherm te zien. Net als blockbusters, zoals de Avengers, wordt manga naar de bioscoop geduwd of in de vorm van een serie waarvan de afleveringen over de hele wereld worden bekeken.
Veel hedendaagse werken zouden niet zo succesvol zijn geweest zonder hun audiovisuele adaptaties. Na het commerciële succes van de anime, is het belangrijk te wijzen op de kleine (of grote) parallelle economieën die rond een manga ontstaan. Goodies, allerhande accessoires, kawaii-knuffels, al deze kleine creaties zijn een sensatie in het land van de rijzende zon, waar de kleinste sleutelhanger met de beeltenis van een in zwang zijnde manga voor een gouden prijs wordt opgesnoept.
De job van een mangaka
Een mangaka is een Japanse striptekenaar. Sommige mangaka zoals Osamu Tezuka (Astro-Boy) Masashi Kishimoto (Naruto) Takeshi Obata (Death Note) Eiichiro Oda (One Piece) of Akira Toriyama (Dragon Ball) zijn zeer bekende persoonlijkheden in Japan en in de hele wereld.
De mangaka produceren hun werken voornamelijk in de vorm van wekelijkse publicaties die worden gepubliceerd in de beroemde manga voorpublicatiebladen. De publicaties volgen elkaar in verschillend tempo op, vaak van 10 tot 20 platen per week, en worden dan gebundeld in een collectie die Tankobon wordt genoemd.
De mangaka delen de taken vaak met de hulp van assistenten, waardoor ze zich kunnen concentreren op de tekeningen of op de scenario’s om het tempo van de publicatie te maximaliseren. De mangaka schuiven de meest vervelende taken bij het maken van de manga, zoals achtergronden en achtergrondfiguren, door naar hun assistenten.
De carrière van de mangaka begint meestal met de functie van assistent. Later, wanneer de leerling de meester overtreft, beginnen de assistenten hun eigen werken te creëren door assistenten aan te werven. Het feit dat een beperkt aantal pagina’s zeer snel kan worden gepubliceerd, vermindert de kosten van het drukken.
Bovendien laat deze methode toe dat de personages evolueren volgens de verwachtingen van de lezers. Veel mangaka passen inderdaad de karaktereigenschappen van de personages lichtjes aan volgens de feedback van de lezers. Natuurlijk wijzigen ze het werk niet fundamenteel, maar deze methode is vrij specifiek voor mangakunst.
In 2009 waren er niet minder dan 5300 mangaka die de kans kregen om hun boek in te binden. Het is als een inwijding op dit gebied, want als het verhaal niet bevalt stopt de publicatie in het beroemde weekblad shônen jump na een paar hoofdstukken.
Ter vergelijking: in Franstalig Europa hebben slechts 1700 auteurs een strip gepubliceerd. Dit zijn 3 keer minder auteurs. Dit toont de omvang en het belang van het mangafenomeen in de Japanse cultuur.
De opkomst van manga in Frankrijk
En hoe is de opkomst van de Japanse manga in Frankrijk verlopen?
Wel, deze passie voor Japanse kunst is niet nieuw. Europa en Frankrijk zijn immers al vele eeuwen gefascineerd door het Aziatische continent. Veel mensen die naar het Verre Oosten reisden, beschreven de cultuur in boeken die zeer populair waren bij de aristocratie en de bourgeoisie van die tijd.
Later veranderde de rage in kunst. Aardewerk, schilderkunst, beeldhouwkunst en architectuur veroverden de grote Europese hoofdsteden. Later, tussen de jaren 1980 en 1990, zorgde de komst van de eerste manga in de vorm van tekenfilms voor een revolutie in het Europese audiovisuele landschap. “Cat’s Eyes”, “Nicky Larson”, “The Knights of the Zodiac” en de Frans-Japanse manga “The Cities of Gold” waren een groot succes in Frankrijk.
Maar het duurde tot het einde van de jaren 90 en het begin van de jaren 2000 voordat deze stijl definitief zijn intrede deed in de Franse cultuur. Werken als Captain Tsubasa (Olive en Tom), Dragon Ball en de animatiefilms van Miyazaki (“Princess Mononoke”, “Porco Rosso”, “Chihiro’s Journey”) dragen sterk bij tot de popularisering van deze kunst in Frankrijk.
“Naruto”, “Bleach” en “One Piece” werden echte katalysatoren voor dit fenomeen dat voortdurend groeit, zowel wat betreft de verkoop als het aantal televisiekijkers. Dankzij uitgeverijen als Kana of Glénat kunnen Franse jongeren de avonturen van hun favoriete helden vinden in krantenwinkels of supermarkten.
Het succes van de manga in Frankrijk is gebaseerd op de kwaliteit van de animes die op de Franse openbare zenders worden uitgezonden, maar ook op het verschil tussen een Franse strip en een Japanse manga. Strips worden namelijk gezien als ouderwets en statisch, terwijl een manga, hoewel op papier geproduceerd, veel dynamischer is.
Bovendien is het aantal werken veel groter en gevarieerder, wat het voor Franse jongeren gemakkelijker maakt om te vinden wat ze willen. Wij hebben voor u de ranglijst van de beste manga’s aller tijden volgens ons geselecteerd…